Sopot

styczeń A/D 2007

PROJEKT KONCEPCYJNY

KAMIENNEGO MONUMENT NA CYPLU PÓŁWYSPU

 „POCZĄTEK POLSKI”

KOPIEC KASZUBÓW

INICJATOR IDEOWY PRZEDSIĘWZIĘCIA:

ZRZESZENIE KASZUBSKO-POMORSKIE

ODDZIAŁ W PUCKU

• autor projektu:

• zleceniodawca:

1) ROZWAŻANIA PRZEDWSTĘPNE

Kiedy spoglądamy na mapę Polski, nawet tą o dużej skali, zawsze dostrzegamy na północy charakterystyczną „kosę” Półwyspu daleko wychodzącą w morze, rozszerzającą się stopniowo i zakończoną Cyplem.

Ten fenomen natury jest wynikiem odwiecznej pracy wiatrów, fal i prądów morskich pchających abrazyjny materiał z zachodu na południowy- wschód. W ciągu kilku tysięcy lat siły natury utworzyły piaszczysty półwysep, obecnie liczący ponad 36,0 km długości, zakończony obszerną platformą. Część podwodna cypla stanowi potężny stożek nasypowy sięgający w głębinę Zatoki Gdańskiej poniżej  60,0 metrów.

Półwysep Helski w całości wchodzi w skład obszarów Nadmorskiego Parku Krajobrazowego jako taki podlega prawnej ochronie konserwatorskiej, zarówno przyrodniczej jak i krajobrazowej.

2) POTRZEBA ZAAKCENTOWANIA CYPLA

Tak jak przedwojenna budująca się Gdynia nosiła symboliczną nazwę:

„Gdynia to okno na świat”

Tak mówi się o Helu:

„Hel początek Polski”!!!

I nic dziwnego, że samorządowcy i pasjonaci z Helu zainicjowali podjęcie wysiłku w celu zaakcentowania swojego pięknego Miasta symbolicznym monumentem…”Początek Polski”.

Wzniesienie swoistego pomnika stało się możliwe od czasu kiedy to w roku 2003 Cypel opuściło Wojsko Polskie. W związku z tym Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie oraz władze Miasta Helu zwróciły się do autora niniejszego opracowania o podjęcia prac projektowych mających na celu przedstawienie koncepcji przestrzenno-plastycznej i ideowej monumentu sławiącego jedno z najważniejszych i najbardziej osobliwych miejsc na mapie naszego kraju.

3) IDEA PRZEDSIĘWZIĘCIA, AKCENT INTEGRUJĄCY KASZUBÓW.

Jak już wspomniałem pamiątkowy monument utworzony z głazów i kamieni na Cyplu Helskim nie będzie od razu gotową skończoną formą przestrzenno-plastyczną.

Zakłada się, że będzie się tworzył przez lata całe, poprzez dostawianie kolejnych kamieni (kompozycja żywa, stale rosnąca). Oznacza to, że na Cyplu powstanie oryginalny monument według nowej formuły, który symbolizować będzie ideę „Początku Polski” a jednocześnie jedność i tożsamość społeczności kaszubskiej, zwanej również „ KOPIEC KASZUBÓW”.

Przewiduje, że każdy z dużych kamieni, od początku tworzenia kopca będzie posiadał swój numer ewidencyjny wraz z historią swego pochodzenia. Uważam, że dobrym pomysłem byłoby, aby przy okazji każdego z kolejnych tradycyjnych Zjazdów Kaszubskich zainicjować piękny i wymowny zwyczaj…o darowaniu Helowi Stolemowych Kamieni. W ten sposób na Cyplu pojawią się okazałe głazy-budujące KASZUBSKI POMNIK, głazy sygnowane nazwami takie jak…Kartuzy, Kościerzyna, Wejherowo, Gdynia, itp.

Synonimem łączącym Kaszubów będzie okazały mosiężny Gryf Pomorski umocowany na jednym z „pionowych” głazów.

/o tym gdzie i jak ułożyć kolejny nowy głaz zadecyduje autor projektu oraz kustosz pomnika-Pan Tadeusz Muża na podstawie ideogramu realizowanego projektu oraz własnej inwencji/

4) LEGENDY O STOLEMACH KASZUBSKICH jako inspiracja do utworzenia kamiennego Monumentu na Cyplu Helu.

Od niepamiętnych czasów zarówno nadmorską jak i jeziorną krainą Pomorza władały wielkoludy zwane STOLEMAMI.

Były to olbrzymy o raczej spokojnym usposobieniu, bardzo silni i mocarni. Jedną ich wadą było to, że podczas zabaw i sprzeczek szybko się irytowali i gniewali. Wówczas to wpadli w prawdziwy szał, obrzucając się nawzajem dużymi kamieniami. Ciężkie „pociski” zrobiły swoje! Odnotowano wówczas dużą śmiertelność wśród olbrzymów. Skutek był taki, że kiedy pierwsi Kaszubi zasiedlali nadmorskie tereny Stolemów pozostało zaledwie kilku. Dzięki pamięci i tradycjom rybaków zachowały się arcyciekawe przekazy, legendy i historie o tych wielgachnych Stolemach.

To im należy przypisać ukształtowanie pięknego krajobrazu kaszubskiego. To Stolemowie wykorzystując swoją wielką siłę kopali doły i sypali wzgórza. Utworzyli w końcu krainę tysiąca jezior otoczonych pagórkowatym krajobrazem.

Niewątpliwie ich dziełem jest również i Półwysep Helski jak i liczne płycizny przegłębienia wokół Mierzei.

Naukowcy hydrolodzy do dziś nie umieli wyjaśnić skąd na płytkich wodach Zatoki Puckiej wzięły się …Jana Chłapowska i przegłębienie Jastarnieckie! Otóż najstarsze przekaz potwierdzone badaniami historyków wykazały, że owe doły są śladami po piętach Stolemów, zapierając się stopami siadali w zatoce sypali piasek pod mierzeją helską. Dowodem w tej sprawie jest kształt półwyspu gdyż przypomina on smukłą maczugę, która była bronią często używaną przez olbrzymów.

Położenie geograficzne Półwyspu, jego szerokie zakończenie wcinające się daleko w morze było ulubionym siedziskiem Stolemów. Było to miejsce, skąd mogli obserwować i śledzić statki przepływające do Gdańska i Pucka oraz żaglowce, które udawały się w daleki świat. Z tego miejsca Stolem mógł obserwować duży akwen południowego Bałtyku. Bywało i tak, że przyjazne ludziom Stolemy podczas sztormu ratowały żaglowce przenosząc je w dłoniach ze sztormowej północnej kipieli na spokojne wody Zatoki Puckiej. Można zatem mówić o przyjaznych gestach Stolemach w stosunku do ludzi. Poza wspomnianą, niesamowitą energią i siłą Stolemowie imponowali wiarą, niezłomnością oraz hartem ducha!

Nieprzypadkowo Kaszubi, a szczególnie rybacy przejęli po nich te cechy! Niestety wielce szlachetne i silne olbrzymy całkowicie już zginęły. Została po nich jedynie dobra pamięć oraz…kamienie!

Zatem projektowany helski kamienny monument stanowić ma ukłon w stronę pradawnych mieszkańców kaszubskiego brzegu-Stolemów!

5) UZASADNIENIE PRZYJĘTYCH ROZWIĄZAŃ

Po rozpatrzeniu wielu koncepcji i pomysłów związanych z frapującym przedsięwzięciem proponuję utworzenie na Cyplu monumentu o formie kurhanu zbudowanego z wielkich głazów. Byłaby to kontynuacja zamysłu Panów Zbigniewa Chmaruka i Tadeusza Muży. Forma ta nawiązuje do najstarszych wygrodzeń granicznych stosowanych od starożytności po dzień dzisiejszy.

Kurhan czy jak kto woli kopiec z głazów narzutowych swobodnie ułożonych ( bez użycia zaprawy) dobrze odnajduje się w otwartym nadmorskim krajobrazie, wśród piasku i roślinności wydmowej.

6) USYTUOWANIE MONUMNETU I elementy zagospodarowania przestrzennego.

Na pierwszy rzut oka patrząc na załączona mapę cypla ( w skali 1:10 000) chciałoby się ustawić projektowany monument kamienny w miejscu oznaczonym na mapie symbolem A1. Jednak bliższe badania wykazały, że ten teren jest świeżą akumulacją piasku o zdecydowanie małej nośności. Pamiętać należy, że mamy do czynienia z głazami o ciężarze rzędu 8-12 ton, a całość zbiorowiska kamieni może warzyć ponad sto ton.

Między innymi z powodów ustalono, że najlepszym miejscem usytuowania projektowanego kurhanu będzie miejsce oznaczone symbolem A. Jest ono położone na starej, ustabilizowanej wydmie mającej znacznie lepszą nośność. Dodatkową wartościa tego miejsca jest jego położenie w osi niezwykle popularnej Alei Kuracyjnej będącej kontynuacją ulicy Wiejskiej ( głównego założenia Miasta Helu). Usytuowanie to ma zdecydowanie lepsze związki funkcjonalno-przestrzenne  miastem oraz posiada wręcz idealne przedpole ekspozycji, zarówno z osiedla jak i otaczających terenów plażowo-kąpieliskowych oraz istniejących ciągów spacerowych (nienapuszających terenów chronionych wydm). Odległość obu rozważanych miejsc od siebie wynosi 180metrów. W makroskali odległość ta niema istotnego znaczenia i z perspektywy stojącego człowieka jest praktycznie niezauważalna.

Badając stare mapy stwierdziłem, że jeszcze dwa wieki temu, to właśnie punkt A był najbardziej wysuniętą platformą Cypla. Jak widać procesy powiększania się Cypla są ciągle aktywne.

7) KONCEPCJA PRZESTRZENNO-PLANISTYCZNA

7.12 wersja projektu I i II

Proponuję, aby przyszły monument  miał postać kopca utworzonego z kamieni narzutowych odpowiednio do siebie dopasowanych. Swoją formą nawiązuje do danych budowli megalitycznych. Pragnę tu podkreślić, że kamienny monument musi być na Helu okazałym i zauważalnym, gdyż w przeciwnym przypadku stanie się pospolitym kamieniem leżącym sobie na poboczu drogi polnej, a cały wysiłek polegający na wyeksponowaniu znaczącego akcentu pójdzie na marne.

Uważam, że projektowany kamienny monument z uwagi na jego wyjątkowe położenie powinien uzyskać status pomnika natury i krajobrazu o znaczeniu ponadregionalnym, a może i krajowym, natomiast miasto Hel wzbogacić się o wielce unikatowy punkt na mapie Polski.

Zakładam, że wysokość projektowanego monumentu wyniesie docelowo5- 6 metrów. Z uwagi na specyficzność realizacji kamiennej rzeźby, jej ostateczny kształt ujrzymy dopiero po ułożeniu dźwigami wszystkich głazów. Rozmyślnie dopuszczalna będzie tu pewna elastyczność i improwizacja podczas wznoszenia kopca. Dlatego przedstawiony projekt jest zaledwie koncepcją plastyczną. Natomiast projekt techniczny montażu kamiennego kopca będzie znany dopiero kiedy będziemy mieli gabaryty wszystkich wielkoformatowych głazów.

W całej kamiennej kompozycji najważniejszy będzie płaski, duży głaz leżący u podstawy kopca zwany „stołem”. To na nim zostanie wyryta strzałka północy „N” oraz rzędne dotyczące długości i szerokości geograficznej helskiego cypla, Ale najważniejszy będzie tu napis…

„HEL TO POCZĄTEK POLSKI”

Monumentalna naturalna rzeźba w ten sposób ukształtowana będzie utworem obrotowym, to jest z każdej strony dobrze widoczna i eksponowana.

7.2 II wersja projektu

Z każdego rzeźbiarskiego przedsięwzięcia można wskrzesić na etapie projektowania co najmniej kilka interesujących koncepcji.

Wersja jest również oparta na wykorzystaniu naturalnych głazów, zmierza jednak bardziej wyraziście do uwidocznienia efektu rzeźbiarskiego.

Nawiązuje do słynnych megalitycznych budowli w Stonehenge (Anglia), mitycznych kręgów w północnej Polsce oraz słynnych „menhirów Obelixa” w francuskim Carnac.

Proponuję tu ułożenie antropomorficznej kompozycji siedzącego Stolema z gotowych, wielkich i mniejszych głazów narzutowych. Rzecz jasna, że nie będzie to rzeźba „sensu stricte” lecz swobodna i niedopowiedziana kompozycja z ułożonych na sobie głazów, której sylwetka przypominać będzie kamiennego olbrzyma. Zakładam, że zarys Stolema będzie bardziej sugestią, bajkową złudą, niż rzeźbą w znaczeniu dosłownym. Zagadkowość i poetyczność ma być tu odniesieniem do jakże pięknych, ale mało znanych legend ludów Północy.  Zaklęty w kamieniach Kaszubskich Stolem zwrócony do morza mógłby stać się wielką atracją i ciekawostka Helu.

Tak jak w pierwszej wersji głazom towarzyszyć będą dźwięki- rodzaj „Bałtyckiego Akordu” pochodzące z kilku organowych tub, które pod wpływem wiatru dadzą efekt „ czwartego wymiaru”  o czym bliżej w rozdziale 10.

8) DALSZE ZAPOTRZEBOWANIE NA KAMIENIE

Pragnę podkreślić, że dotąd zebrane głazy, absolutnie nie wystarczą do utworzenia projektowanego Kurhanu akcentującego „Początek Polski”.

Szacuje, że dodatkowe zapotrzebowanie na materiały do wzniesienia monumentu wyniesie:

• 6-8 dużych głazów do utworzenia wysokiej części kurhanu o Ø ca 1,5 ÷ 2.0 m.
• Około 15-stu dużych kamieni do utworzenia ich „śladów” na plaży do morza o Ø ca 0,8 ÷ 1,2 m.
• Około 120 mniejszych kamieni do podsypki przyziemia kopca i wypełnienia szczelin.

W pierwszej kolejności należy opracować strategię pozyskania kamieni, a po uzyskaniu zgody miejscowych władz i właścicieli przetransportować je na Cypel.

Szczęśliwie na ziemi kaszubskiej głazów i kamieni nie brakuje. Bez trudności można uzyskać też materiał z licznych żwirowni, na przykład w Brzezinie, Rybakach k. Kościerzyny itp.

9) APEL

Namawiam gorąco gospodarzy Miasta do rozpowszechniania publicznego apelu mobilizującego helskich społeczników, przedsiębiorców i sponsorów do czynnego udziału w poszukiwaniu i dostarczeniu głazów na helski monument.

10) CZWARTY WYMIAR (poszum wiatru)

Zwykle dla określenia budowli czy rzeźby w przestrzeni posługujemy się pojęciem „ trzeciego wymiaru”, mające znaczenie wyłącznie wizualne.

Sądzę, że wprowadzenie do rzeźby ustawionej w tak niezwykle eksponowanym- morskim krajobrazie DŹWIĘKU jako czwartego wymiaru byłoby zewszechmiar jak najbardziej uzasadnione !

Ten CZWARTY WYMIAR polegałby na wprowadzeniu efektu akustycznego tzn. sygnału uruchamianego siłą wiatru, pochodzącego z rur organowych, umocowanych w górnych partiach kamiennej konstrukcji.

Sygnały te powinny nawiązywać do (już dziś niestosowanych) boi i pław akustycznych oraz buczków mgłowych. Sygnał taki, albo jak kto woli, niewielka urywana fraza muzyczna musiałby posiadać…Siłę wyrazu, być rozpoznawalna, stać się oczekiwaną i charakterystyczną atrakcją duchową zarówno dla turystów jak i mieszkańców Helu.

Wiatrowa melodia zmieszana z szumem morza niczym hejnał  w miasteczku, identyfikowałby się z Początkiem Polski.

Dlatego uważam, że twórcami tego sygnału powinni być możliwie wielcy mistrzowie muzyczni, tacy jak Krzysztof Penderecki, Henryk Górecki lub Wojciech Kilar.

Inną formą uzyskania efektownego sygnału wiatrowego może być ogłoszenie ogólnopolskiego konkursu kompozytorskiego.

11) ELEMENTY TOWRZYSZĄCE

Od najścia promenadą Kuracyjną, od strony Miasta , przed kamiennym monumentem zostanie urządzony dość obszerny drewniany taras ( typu molo) wyniesiony ponad wydmą około 45c (trzy stopnie). Na tej platformie zostaną ustawione siedziska dla turystów, którzy będą mogli podziwiać kamienną rzeźbę na tle otwartego krajobrazu morza i jego horyzontu, który ma tu formę niespotykanego z lądu widnokręgu. Po lewej stronie, patrząc na morze, możliwie daleko od kamiennego kopca zostanie ustawiony reprezentacyjny maszt z reją oraz galą flagową z kolorowym napisem oznaczającym .. „ POCZĄTEK POLSKI WITA”.

W planie zagospodarowania Cypla uwzględnione zostanie również dojście do „Kamienie” i tarasu od strony zachodniego brzegu, tworząc z aleją Kuracyjną pętle spacerową z licznymi siedziskami i punktami widokowymi. Pragnę podkreślić, że Rejon Cyplowy powinien być specjalnie potraktowany jako rezerwat i sanktuarium krajobrazu!

Niedopuszczalne będzie tu między innymi ustawienie jakichkolwiek kiosków, straganów, stoisk, ogródków, itp.

12) ZIELEŃ I OCHRONA WYDM

Należy przewidzieć, że rejon ten będzie się cieszyć ogromną frekwencją spacerowiczów , szczególnie w sezonie letnim. Wspomnę tylko, że rejon ten będzie się cieszyć ogromną frekwencją spacerowiczów, szczególnie w sezonie letnim. Wspomnę tylko, że podczas otwarcia „Cypla” w roku 2003, w ciągu zaledwie czterech dni odwiedziło ten teren 10000 osób ( „Helska Bliza” Nr 9 (173) z maja 2004 r).

Dlatego zakład, że „rezerwat” Cyplowy będzie wyłącznie udostępniony dla spacerowiczów tylko po specjalnie wytyczonych ścieżkach i przejściach. Zarówno teren lasu oraz tereny wydmowe na samym cyplu będą niedostępne i wynagrodzone parkanem z żerdzi drewnianych (jak to częściowo już obecnie istnieje).

Z uwagi na toczące się dalej złożone procesy brzegowe, ścisłej ochronie podlega cały Cypel. Dlatego, między innymi wspomniane ścieżki powinny być utwardzone jedynie ubitymi warstwami żwiru i piasku ( nie z „ Polbruku” albo jeszcze gorzej z betonowych płyt chodnikowych).

Postuluje również, aby Aleję Kuracyjną, którą obecnie na tym odcinku jest traktem gruntowym, wyposażyć bruk drewniany ( kruciaki dębowe- na sztorc, tak jak była budowana najstarsza droga helska).

Nie można bowiem w tym szczególnym terenie dopuścić do cywilizacyjnego przeinwestowania i betonowego utwardzania.

To tylko fragment PROJEKTU KONCEPCYJNEGO KAMIENNEGO MONUMENTU NA CYPLU PÓŁWYSPU „POCZĄTEK POLSKI"- KOPIEC KASZUBÓW. Całość znajduje się w załączniku do pobrania.

Załączniki do pobrania

Metadane - wyciąg z rejestru zmian